Cyberprzestrzeń
praktyczne rozumienie niematerialnego świata

Materiały szkoleniowe dla kadry
administracji państwowej i samorządowej

nawigacja do pozostałych materiałów szkoleniowych

Cyberprzestrzeń - co to jest, co z tego wynika dla zwykłych ludzi i jakie ma znaczenie dla państw

Pomimo wszechobecności Internetu, a szerzej - sieci teleinformatycznych, natura, język i ograniczenia tego środowiska nie zostały dobrze poznane. Wyjątkiem są kwestie ściśle technicznych - serwery, komputery, łącza, przewody, peryferia, akcesoria - to akurat znamy. Nie istnieje natomiast dobrze ustalony, powszechnie akceptowany aparat pojęciowy dotyczący cyberprzestrzeni. To znaczy, że wszelkie rozważania i dociekania teoretyczne muszą rozpocząć się od definicji podstawowych pojęć (jak autor rozważań je rozumie, jakie określenia przyjął lub proponuje do swych dywagacji). W niniejszym materiale nie pójdziemy aż tak daleko, ale zaprezentujemy kilka specyficznych właściwości wpływających na definicje i zmieniające konsekwencje społeczno-prawne.

Rozważania o charakterze technicznym zwykle nacechowane są szczegółowością utrudniającą zrozumienie tematu przez zwykłych ludzi. Pełne specjalistycznych terminów rozmowy inżynierów zwykle niczego nie wyjaśniają.

SerwerySerwery firmy hostującej obrazy

CYBER - PRZESTRZEŃ

Określenia „cyberprzestrzeń” prawdopodobnie jako pierwszy w 1984 roku użył w swojej powieści Burning Chrome amerykański pisarz William Gibson. W jego wizji był to wygenerowany przez komputer świat immersyjnej, wirtualnej rzeczywistości, którą nazywano też matrycą/macierzą (ang. matrix). Na dobre spopularyzował cybeprzestrzeń powszechny dostęp do Internetu oraz filmy opierające się na motywach gibsonowskich, jak np.:

"Johny Mnemonic" (1995);

trylogia "Matrix" (1999 - 2003);

Pierwsza część słowa cyberprzestrzeń pochodzi od cybernetyki. Jest to teoretyczne studium kontroli i komunikacji w maszynach i żywych organizmach. Cybernetyka to nauka o systemach sterowania w organizmach żywych i maszynach, o strukturach, ograniczeniach i możliwościach tych systemów, ich podobieństwach i różnicach, to teoria interdyscyplinarna, znajdująca zastosowanie w różnych dziedzinach:

Druga część słowa cyberprzestrzeń to przestrzeń. Przestrzeń sama w sobie nie jest łatwa do prostego zdefiniowania. Zwykle mówi się, że jest to to, co nas otacza, w czym przebiegają wszystkie zjawiska fizyczne. Immanuel Kant twierdził (w pewnym uproszczeniu), że przestrzeń jest kategorią pierwotną, umożliwiającą pojawienie się doświadczenia - gdzie pierwotnie nie ma przestrzeni, tam człowiek nie ma możliwości spojrzenia na byty, zdarzenia, zjawiska z zewnątrz. Konieczne są więc te trzy wymiary, jakich codziennie doświadczamy, w których zwykle umieszczamy (lokalizujemy) przedmioty, zdarzenia, zjawiska i samych siebie.

Proste połącznie tych dwóch elementów: jakiejś pochodnej cybernetyki i przestrzeni, niczego nie wyjaśnia, bo nie tworzy żadnego spójnego obrazu pojęcia.

Wnętrze komputeraUkłady scalone są już tak małe, że składanie ich przez ludzi staje się niemożliwe

Określenia cyberprzestrzeni dokonamy przez pryzmat znanych zjawisk i procesów.

Upodabnianie się i łączenie technologii telekomunikacyjnych (łączność), informatycznych (komputeryzacja) i mass mediów, a dalej coraz nowocześniejszej i potężniejszej technosfery z infosferą i z socjosferą, które zaczęły przenikać się nawzajem, przyniosła nową jakość w postaci cyberprzestrzeni.
Jest więc cyberprzestrzeń konsekwencją rozwoju techniczno-technologicznego. W pierwszym rzędzie w zakresie telekomunikacji - coraz efektywniejszego przesyłania danych na odległość. Dalej w zakresie rozwoju cyfrowych technik przetwarzania danych - zamieniania wszystkiego na ciąg zero-jedynkowy, co umożliwia łatwe (i prawie darmowe) powielanie tych danych. W końcu zaś w zakresie mediów, które skorzystawszy z tych dwóch technologii stały się wszechobecne w sensie obecności w miejscach wydarzeń i potencjalnie szybkie, precyzyjne oraz powszechnie dostępne.

Technosfera reprezentowana jest przez globalną sieć teleinformatyczną, z elementami takimi jak telefonia, sieci przesyłu danych, elementy infrastruktury technicznej – komputery, serwery, łącza, oprogramowanie; Infosfera to zestawy danych, bazy danych, informacje, wiadomości, komentarze, nauczanie i kształcenie; Socjosfera to społeczna reakcja na technologie i pomysły na jej nowe użyteczności, wykorzystanie techno- i infosfery na potrzeby różnych grup społecznych, do różnych celów, w tym ludzie obsługujący komputery, gromadzący dane i interpretujący je.

Cechy cyberprzestrzeni

Cechą konstytutywną cyberprzestrzeni jest sieciowość, podobnie jak interaktywność,
multimedialność i hipertekstowość.

Motyw matriksaZnany motyw matrixa utożsamiany jest z powszechnym nierozumieniem istoty cyberprzestrzeni

Podstawowe cechy cyberprzestrzeni:

Z punktu widzenia badań nad systemami, cyberprzestrzeń to złożony system o charakterze sieci zbudowanej z wielu mniejszych sieci, z wciąż powstającymi i zanikającymi elementami (sieciami) składowymi, z nieliniowym charakterem stosunków i sprzężeń.

Internet jest podstawowym / głównym / zasadniczym elementem cyberprzestrzeni i czasem tak - w wąskim ujęciu - się ją przedstawia. Jednak sam Internet w bardzo wielu przypadkach jest tylko medium łączącym sieci powstające na jego peryferiach. One Internet wykorzystują do różnych celów, czasem tylko jako środek łączności.

Cyberprzestrzeń, ujęta całościwowo, to w istocie społeczna megasieć (sieć sieci), której uczestnicy i użytkownicy (indywidualni i zbiorowi) eksploatują zarówno znajdujące się w niej zasoby, jak i korzystają z dostępnych możliwości techniczych.

Zastosowania cyberprzestrzeni

Doktryna Cyberbezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej (2015 r.) określa cyberprzestrzeń, jako przestrzeń przetwarzania i wymiany informacji tworzoną przez systemy teleinformatyczne (zespoły współpracujących ze sobą urządzeń informatycznych i oprogramowania zapewniające przetwarzanie, przechowywanie, a także wysyłanie i odbieranie danych przez sieci telekomunikacyjne za pomocą właściwego dla danego rodzaju sieci telekomunikacyjnego urządzenia końcowego przeznaczonego do podłączenia bezpośrednio lub pośrednio do zakończeń sieci) wraz z powiązaniami między nimi oraz relacjami z użytkownikami.

Z punktu widzenia świadomego użytkownika cyberprzestrzeń to sieci teleinformatyczne gdzie odbywa się gromadzenie, przechowywanie i przesyłanie informacji, gdzie prowadzi się analizę informację i ich publikowanie (publikowanie), gdzie służby państwowe i firmy śledzą wydarzenia na świecie, w regionie i w kraju, gdzie zwykli ludzie prowadzą aktywność zawodową i prywatną - gdzie w dużej mierze toczy się ich życie.

Jeśli przyjąć, że zagrożenie to zdarzenie, zjawisko lub proces powodujący spadek poczucia bezpieczeństwa, albo ograniczenie możliwości realizacji celów. To zagrożeniem w cyberprzestrzeni (w sensie ograniczenia możliwości realizacji celów) będzie: ograniczenia funkcjonalności cyberprzestrzeni (techniczne), modyfikowanie przekazywanych treści w sposób korzystny dla kreatora zjawiska lub nawet bezpośrednie wpływanie na ludzi (użytkowników).

Internet w istocie też jest siecią sieci. Używany przez wszystkich do wszystkiego. Jest zasadniczym elementem cyberprzestrzeni, który wykorzystywany jest do realizowania zadań przez urządzenia Intenetu rzeczy i Przemysłu 4.0.

Internet rzeczy (IoT - Internet of Things) - system elementów rzeczywistości (przedmiotów) na stałe podłączonych do Internetu i wykorzystujących to połączenie do komunikacji w obie strony. Zwykle jest to pewien ekosystem opierający się o zestawy czujników i urządzeń, komunikujących się między sobą (często zupełnie bez udziału człowieka) i z urządzeniami obsługiwanymi przez ludzi.

Przykłady internetu rzeczy:

Brak tu jakichkolwiek standardów produkcyjnych. Nie ma więc obowiązujących wytycznych w zakresie bezpieczeństwa łączności bezprzewodowej (np. szyfrowania), zasad współpracy między urządzeniami, ochrony pozyskanych danych o klientach itp.

W tym ostatnim przypadku można sobie wyobrazić następujące dane pozyskane o osobie bez fizycznego zbliżania się do niej i bez wystawania pod jej domem. Wyłącznie na podstawie analizy urządzeń Internetu rzeczy:

Dodtakowo nieprawdopodobnie wielki zestaw danych można pozyskać analizując inne dane, np. z naszych smartfonów, płatności kartami itp.

Przemysł 4.0 to zbiorcze pojęcie oznaczające integrację inteligentnych maszyn, systemów oraz wprowadzanie zmian w procesach produkcyjnych mających na celu zwiększania wydajności wytwarzania oraz wprowadzenie możliwości elastycznych zmian asortymentu. Przy czym ta integracja następuje poprzez sieci teleinformatyczne (w uproszczneiu - przez Internet). Przemysł 4.0 dotyczy nie tylko technologii, ale też nowych sposobów pracy i roli ludzi w przemyśle. Narzędzia produkcyjne mogą (w większości przypadków) same modyfikować swoje działanie, przystosowując się do nowych zadań – wystarczy zastosować odpowiednie polecenie programu do obsługi maszyn.

Zalety przemysłu 4.0Zalety wdrożenia rozwiązań rewolucji "Przemysłu 4.0". Warto przeczytać raport PwC na ten temat: https://www.pwc.pl/pl/pdf/przemysl-4-0-raport.pdf oraz: https://www.pwc.pl/pl/artykuly/2017/przemysl-4-0-po-polsku.html

Państwo w cyberprzestrzeni

Państwo i jego administracja w epoce cyfrowej nie mogą efektywnie funkcjonować bez dostępu do cyberprzestrzeni. Cyberprzestrzeń jest domeną wszechogarniającą, od jakości (sprawności) której zależy zdolność do funkcjonowania (a nawet przetrwania) państwa i jego organów, w tym sił zbrojnych, społeczeństwa, z wszystkimi grupami społecznymi, etnicznymi, religijnymi, zawodowymi itp.

Ważkość cyberprzestrzeni dla bezpieczeństwa narodowego uwypukla się szczególnie w kontekście walki informacyjnej. Nowoczesne kanały informacyjne (sieci teleinformatyczne – Internet – z ich specyfiką i różnorodnością w zakresie sposobów działania: portale informacyjne ogólne i tematyczne, blogi, sieci społecznościowe itp.) są ekstensywnie wykorzystywane do szerzenia dezinformacji oraz podejmowania działań manipulacyjnych. Ich konsekwencją mogą być decyzje na najwyższym szczeblu państwowym, podejmowane w oparciu o fałszywe przesłanki.

Rzeczywiste działania w tym zakresie mogą obejmować:

Statystyki ataków na Polską z marca 2019 r.Na mapie obrazującej cyberataki w czasie rzeczywistym pokazano statystyki dotyczące ataków na Polskę w marcu 2019 r. Wynika z nich, że w tym miesiącu najczęstrzym źródłem ataków była ChRL. Warto zobaczyć tę stronę: https://threatmap.checkpoint.com/ThreatPortal/livemap.html

W walce informacyjnej wobec innego państwa najczęściej stosuje się działania mające na celu: (1) osłabianie i pomniejszanie roli ośrodków centralnych i kierownictwa państwa, w tym kompromitowanie liderów, podważanie ich kompetacji, (2) pozbawianie wiodących ośrodków zdolności do podejmowania wiążących decyzji, (3) inspirowanie i powodowanie w państwie błędnej polityki kadrowej na najwyższych szczeblach, błędnych decyzji w podstawowych (kluczowych) sektorach jego aktywności, w tym w zakresie polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obronności, (4) wywoływanie niepewności i lęku, złych nastrojów w społeczeństwie, celem osłabieania woli działania, zwłaszcza walki, wsparcia decyzji władz, mobilizacji w razie wojny, (5) podważanie zdolności kierownictwa obrony i dowództw najwyższych szczebli do podejmowania ważnych / słusznych decyzji dot. szkoleń, reform SZ, zamawianego uzbrojenia, systemów obronnych itp., przez generowanie tarć między kluczowymi decydentami, (6) przechwytywanie i modyfikowanie informacji, kradzież informacji, w tym pozbawianie danych przez blokowanie, rozpowszechnianie fałszywych informacji co do bieżącej sytuacji i kierunków jej rozwoju (międzynarodowej – globalnej, regionalnej i przygranicznej oraz wewnętrznej w każdym pożądanym zakresie), (7) blokowanie procesów kierowania państwem, jego obroną i bezpieczeństwem, zakłócanie funkcjonowania kluczowych sektorów aktywności państwa, szerzenie strachu i paniki.

Walka informacyjna (albo działania informacyjne) to akcje manipulacyjne i destrukcyjne, prowadzone jawnie lub skrycie w czasie pokoju, kryzysu i wojny, skierowane na systemy informacyjne i informacyjno-sterujące państw, z pobudek społecznych, politycznych, ekonomicznych itp.

W sieciach teleinformatycznych, gdzie odbywa się gromadzenie i przechowywanie informacji - prowadzi się analizę informacji i ich publikowanie, służby państwowe i firmy śledzą wydarzenia na świecie, w regionie i w kraju, firmy wdrażające elementy przemysłu 4.0 przesyłają wrażliwe dane i sygnały sterowania procesami produkcyjmyni, a zwykli ludzie prowadzą aktywność zawodową i prywatną.

Dlatego zdolność do efektywnego chronienia sieci teleinformatycznych jest najważniejszym elementem: (1) przeciwdziałania, ochrony i obrony przed wywieraniem wpływu na państwo i społeczeństwo, (2) utrzymania produkcji przemysłowej na poziomie umożliwiającym normalne funckjonowania państwa, (3) utrzymania zdolności państwa do przeciwdziałania pośredniej i bezpośredniej agresji oraz do obrony militarnej, (4) utrzymania zdolności do reagowania kryzysowego oraz utrzymania ładu i porządku społecznego.

People with cell phonesPozbawienie społeczeństwa dostępu do Internetu miałoby katastrofalne skutki zarówno dla obywateli indywidualnie, jak i administracji publicznej

Zdarzeniami, zjawiskami i procesami generującymi zagrożenia są m.in.:

Wśród działań zapobiegawczych i ochronnych muszą znaleźć się przede wszystkim działania edukacyjne. Nie oznacza to oczywiście, że każdy powinien być specjalistą w zakresie cyberbezpieczeństwa. Niewielu jest specjalistami w zakresie ratownictwa medycznego, a jednak coraz więcej osób ma wiedzę i umiejętności wystarczające do skutecznego zareagowania w miejscu wypadku. Podobnie jest z cyberbezpieczeństwem. Docelowo każdy kto posługuje się technologiami cyfrowymi, powinien mieć wiedzę i umiejętności oraz świadomość ważności tej aktywności, by przynajmniej zabezpieczać swoje dane, kanały ich transmisji oraz zareagować na incydent, a przynajmniej go zgłosić.

Społeczeństwa państw Europy, w tym Polska, nie są jeszcze w pełni informacyjne, ale z pewnością są już uzależnione od informacji. Pogrążone w śledzeniu mediów społecznościowych, zdobywaniu lajków i nowych przyjaciół, nie są w stanie nadążyć za nowościami technologicznymi i nawet się nie starają.